27 maart 2019
Door Julia Kantelberg
Op deze zeedag werd het programma voor het jaar 2019 van de Ambassade van de Noordzee geopend. Men kwam om 14.00 uur samen in de bibliotheek van het museum Beelden aan Zee in Scheveningen met een groep van 60 mensen. Na de opening zijn de aanwezigen samen met de kunstenaars en onderzoekers naar het strand gegaan. De dag stond in het teken van luisteren naar de zee. Het Ambassade-team zei hier eerder over:
“De Ambassade van de Noordzee stelt zich ten doel een nieuwe politiekvorm te geven waarin ook niet-menselijke actoren een stem hebben. Dit kan niet bereikt worden zonder verbeelding. Met de emancipatie van de Noordzee komen er talrijke nieuwe politieke spelers die soms moeilijk zichtbaar zijn, een andere taal spreken of waarvan we niet weten wat hun belangen zijn. Wij gaan methodes ontwikkelen om adequaat naar deze nieuwe stemmen te luisteren en ze te laten weerklinken in de politieke arena en het publieke debat. De activiteiten in 2019 staan in het teken van onderzoekend luisteren naar de zee. We vatten het begrip luisteren ruim op: we luisteren niet alleen met onze oren, maar met al onze zintuigen en ons empathisch vermogen. Zo geven wij onszelf en de rest van de omwonenden van de Noordzee een voorstelling van de vele stemmen van de zee. Luisteren naar de Noordzee begint met het verbeelden van haar stemmen. Hoe klinkt de politieke stem van kabeljauw, het plastic in de zee, van de kleur van het zeewater, of de zilvermeeuw? En hoe kunnen we ons menselijk perspectief en onze zintuigen afstemmen op deze ongewone stemmen? Welke beelden, media, verhalen en manieren van waarnemen kunnen ons daarbij helpen?”
Aftrap jaarprogramma in Museum Beelden aan Zee
Anne van Leeuwen, directielid van de Ambassade van de Noordzee, opende de middag en daarmee het jaarprogramma met een toespraak. Ze nam ons mee in haar levenslange fascinatie voor de relatie tussen mens en natuur, of eigenlijk tussen mens en niet-mens. Ook vertelde ze ons over haar ervaringen en onderzoek bij Artis, waar ze inmiddels niet meer werkt. Samen met de andere directieleden Harpo ’t Hart en Thijs Middeldorp wil ze zich tot in ieder geval 2030 wil inzetten voor de Ambassade van de Noordzee.
Anne: “De Ambassade van de Noordzee gaat ervan uit dat de zee van zichzelf is, en niet acteert als een passieve achtergrond waartegen de menselijke ‘vooruitgang’ zich afspeelt. De Noordzee doet van alles, en wordt daarom gezien als ‘actor’ of ‘speler’. Wij mensen staan nu op hetzelfde podium met al het leven. We vragen ons af: wat zijn de belangen van een bruinvis? En hoe ziet de Noordzee de toekomst? De Ambassade van de Noordzee beschouwt niet-mensen als volwaardige deelnemers van de toekomst. Deze houding vraagt om een ander begrip van onszelf als mens. Wij zijn groter dan ons eigen lichaam en zijn enorm afhankelijke van niet-mensen. Het huidige tijdperk, dat ingewikkeld is en waarin alles met elkaar verbonden is, heeft de naam het Antropoceen gekregen. Deze ontwikkelingen en overtuigingen vragen om zelfreflectie. Daarom gaan we de komende tijd en op deze zeedag luisteren.
Vooraf aan de oprichting van de Ambassade van de Noordzee op 1 juni 2018 aan de Lange Voorhout 19 te Den Haag, gingen 100 moties die waren ingediend namens mensen en niet-mensen in en rond de Noordzee. Deze moties leidden tot drie verkennende zittingen, die op hun beurt weer leidden tot de officiële oprichting van de Ambassade. Sindsdien is er gewerkt aan het meerjarenplan tot 2030.
De Ambassade stelt zich ten doel te onderzoeken of de Noordzee een eigen rechtspersoon kan worden, en daartoe eventueel een wetsvoorstel of rechtszaak voor te bereiden. Ook wil de Ambassade de zichtbaarheid van de Noordzee vergroten door bijvoorbeeld aan te tonen dat er iets te luisteren valt in deze zee. Door middel van werkgroepen onderzoekt de Ambassade vragen als: hoe kan een meerstemmige democratie eruitzien? Kunnen we politieke zeecollectieven vormen met mensen en niet-mensen, en hoe zien deze eruit? Zo ja, hoe kunnen we deze het best representeren in recht, taal, of ethiek?
Het belang van verbeelding en luisteren
Harpo ’t Hart, ook lid van het directieteam van de Ambassade, vertelt over hoe hij als geluidskunstenaar probeert te luisteren naar niet-mensen, maar ook áls niet-mensen. Er zijn allerlei niet-menselijke actoren die onze muziek vormgeven zonder we dat willen of weten. Het is bijzonder belangrijk om ons daarom de vraag te stellen hoe we kunnen luisteren naar de Noordzee, aangezien we willen luisteren of de Noordzee een politieke stem heeft.
Harpo vertelde ons welke verschillende aspecten er nodig zijn om iets een politiek rechtspersoon te maken. Ten eerste moet er een fictief of menselijk lichaam zijn. De Noordzee voldoet aan deze eis gezien het grenzen heeft, en allerlei lichamen zich begeven in de zee. Daarnaast moet het belangen hebben: ook dit is het geval voor de Noordzee. De laatste eis is dat de partij zelf in staat moet zijn om zijn of haar belangen te behartigen, of een vertegenwoordiger te vinden die deze belangen behartigt. Dit is de reden dat we moeten luisteren, want we kunnen de Noordzee niet zomaar begrijpen.
Vervolgens liet Harpo geluiden horen van de zee. We luisterden naar de branding, ruis en wind. Datgene wat we ruis noemen is wat we als mensen niet verstaan, of als irrelevant beschouwen. Daarom is het moeilijk voor de mens om naar de zee te luisteren, omdat we de ruis helemaal niet verstaan. We hebben niet de juiste zintuigen of het juiste referentiekader om naar de zee te luisteren, waardoor we denken dat er niets te horen is. In onze menselijke arrogantie plaatsten we daarom allerlei dingen in de zee als windmolens en boorplatformen. Door klimaatverandering dit kan niet langer meer, want ineens zijn er niet menselijke factoren die zich met ons bemoeien.
De missie van de Ambassade is daarom ook om iets minder mens te worden. Er wordt geprobeerd ruimte te maken voor niet-menselijke perspectieven. Hiervoor hebben we onze verbeelding nodig.
De Zeemond, of -oor
Alvorens we het strand op gingen, vertelde kunstenares Carmen Schabracq over haar werk. Naast beeldende kunst is ze ook veel met performance bezig. Ze vertelde over haar eerdere werk dat ze maakte in relatie tot de zee, zoals de performances in Zeeland in de St. Nicolaaskerk en op het strand tussen de paalhoofden. Samen met Harpo werkt ze aan de zeemond. Door middel van dit instrument zal een vertaling van de zee plaatsvinden. Het moet een beeld of instrument zijn waarmee de zee zichtbaar en hoorbaar gemaakt kan worden. In dit geval wordt de zee de performer; de mens is het publiek van de performance van de zee. Carmen liet haar eerste schetsen van deze zeemond zien die ze een jaar geleden maakte. Vanuit de mond zal de stem van de zee moeten klinken, maar ook de stem van een rechtspersoon want de zee vraagt om hulp.
Het otoliet
Het beeld van een mond (of een hand) is een hele menselijke vorm. Daarom hebben Harpo en Carmen naar een minder menselijke vorm gezocht en zijn ze op de otoliet gestuit. Dit is een gehoorbeentje dat mensen en vissen gemeen hebben. Dit deel van het binnenoor hebben de kabeljauw en de haring bijvoorbeeld ook. De otoliet doet daarnaast ook denken aan de organische vormen die uit de zee komen, zoals wanneer iets gepolijst door de zee aanspoelt. Het kunstwerk zal in de branding van de zee liggen, net als een aangespoelde potvis. Het aanspoelen van een potvis of andere walvisachtige trekt veel aandacht en ramptoerisme. De branding is daarom een plek waar het beeld zal uitnodigen tot interactie. Wellicht wordt het beeld een klankkast waardoor je kan luisteren naar wat de zee eigenlijk aan het doen is.
Het Strand
Samen met vier kunstenaars en een onderzoeker zijn alle mensen het strand van Scheveningen op gegaan om op allerlei manieren te luisteren naar de zee. De volgende kunstenaars en onderzoeken hebben in groepjes geholpen met deze verbeelding:
Axel Coumans is afgestudeerd aan de Design Academy in Eindhoven met het Streaming Sandwaves project. Voor dit project heeft hij een scanner gemaakt waarmee de afdruk van de zee in het zand gemeten kan worden en kan worden omgezet in geluidsgoven. Hij maakt iets wat je normaliter alleen kan zien, nu ook hoorbaar. De technologie geeft ons met een ander zintuig toegang tot de golven in het zand. Frank Bloem is geurkunstenaar en nam ons via onze neus mee naar buiten. Hij doet onderzoek naar de geuren van de Noordzee en is bezig een kit te maken waarin alle componenten van de geuren van de Noordzee zitten. Door middel van geur krijgen we toegang tot deze micro-wereld. Kunstenares Valerie van Leersum nam ons mee om samen naar de kleuren van de zee te kijken. Zij maakte een kleurschaal die staat voor de gesitueerdheid van de mens en het land. Tot slot liet marine bioloog en plastic expert Maarten Erich de (micro) plastics op het strand zien. Met strandjutters tassen werd gezocht naar de verhalen achter de gevonden objecten. Deze objecten zijn dingen met een verhaal die zich op het strand bevinden: een onderhandelingsplek tussen het land en het water.
Dank
Thijs Middeldorp sloot de zeedag af met een dankwoord aan alle deelnemers en bijdragen. Hij vertelde over de moeilijke vragen die worden opgeroepen, maar ook over de vele bijzondere inzichten en kennisvelden die hieruit voortkomen. Thijs sprak zijn dankbaarheid uit aan alle nieuwsgierige en open mensen die op deze dag samenkwamen. Hij ziet er naar uit bij andere activiteiten samen te werken, en nodigt uit met suggesties en ideeën te komen. Aansluitend vindt een borrel plaats.